Caneuon carcharorion gwleidyddol: o Varshavyanka i Kolyma

Chwyldroadwyr, “carcharorion cydwybod”, anghydffurfwyr, “gelynion y bobl” – mae carcharorion gwleidyddol wedi cael eu galw fel y maen nhw dros y canrifoedd diwethaf. Fodd bynnag, ai'r enw yw'r cyfan mewn gwirionedd? Wedi'r cyfan, mae bron yn anochel y bydd unrhyw lywodraeth, unrhyw gyfundrefn, yn atgasedd person meddylgar. Fel y nododd Alexander Solzhenitsyn yn gywir, “nid y rhai sydd yn eu herbyn sy’n ofni’r awdurdodau, ond y rhai sydd uwch eu pennau.”

Mae’r awdurdodau naill ai’n delio ag anghydffurfwyr yn ôl egwyddor braw llwyr – “mae’r goedwig yn cael ei thorri i lawr, mae’r sglodion yn hedfan”, neu maen nhw’n gweithredu’n ddetholus, gan geisio “ynysu, ond cadw.” A'r dull a ddewiswyd o ynysu yw carchar neu wersyll. Bu amser pan ymgasglodd llawer o bobl ddiddorol yn y gwersylloedd a'r parthau. Yr oedd hefyd feirdd a cherddorion yn eu plith. Dyma sut y dechreuodd caneuon carcharorion gwleidyddol gael eu geni.

A does dim ots hynny o Wlad Pwyl…

Un o'r campweithiau chwyldroadol cyntaf o darddiad carchar yw'r enwog "Warshavyanka". Mae'r enw ymhell o fod yn ddamweiniol - yn wir, mae geiriau gwreiddiol y gân o darddiad Pwylaidd ac yn perthyn i Vaclav Svenicki. Roedd ef, yn ei dro, yn dibynnu ar “March of the Zouave” (y milwyr traed Ffrengig a ymladdodd yn Algeria).

Varshavyanka

Cyfieithwyd y testun i’r Rwsieg gan “chwyldrowr proffesiynol” a chymrawd mewn breichiau Lenin, Gleb Krzhizhanovsky. Digwyddodd hyn tra yr oedd yn ngharchar tramwy Butyrka, yn 1897. Chwe blynedd yn ddiweddarach, cyhoeddwyd y testun. Aeth y gân, fel y dywedant, i'r bobl: galwodd i ymladd, i'r barricades. Canwyd gyda phleser hyd ddiwedd y rhyfel cartrefol.

O garchar i ryddid tragwyddol

Roedd y gyfundrefn tsaraidd yn trin y chwyldroadwyr yn eithaf rhyddfrydol: alltud i anheddu yn Siberia, cyfnodau carchar byr, anaml y byddai unrhyw un heblaw aelodau Narodnaya Volya a therfysgwyr yn cael eu crogi neu eu saethu. Wedi’r cyfan, pan aeth carcharorion gwleidyddol i’w marwolaeth neu weld eu cyd-filwyr oedd wedi cwympo ar eu taith alarus olaf, canasant orymdaith angladdol. “Fe wnaethoch chi ddioddef yn y frwydr angheuol”. Awdur y testun yw Anton Amosov, a gyhoeddodd o dan y ffugenw Arkady Arkhangelsky. Gosodir y sail felodaidd gan gerdd gan fardd dall y 19eg ganrif, un o gyfoeswyr Pushkin, Ivan Kozlov, “Ni churodd y drwm cyn y gatrawd gythryblus…”. Fe'i gosodwyd i gerddoriaeth gan y cyfansoddwr A. Varlamov.

Fe wnaethoch chi ddioddef yn y frwydr angheuol

Mae’n rhyfedd bod un o’r adnodau yn cyfeirio at stori Feiblaidd y Brenin Belsassar, na wrandawodd ar y rhagfynegiad cyfriniol aruthrol am farwolaeth ei hun a Babilon gyfan. Fodd bynnag, nid oedd yr atgof hwn yn poeni neb – wedi’r cyfan, ymhellach yn nhestun cân y carcharorion gwleidyddol roedd yna atgof aruthrol i ormeswyr modern y byddai eu mympwyoldeb yn disgyn yn hwyr neu’n hwyrach, ac y byddai’r bobl yn dod yn “wych, pwerus, rhydd. .” Roedd y gân mor boblogaidd fel bod am ddegawd a hanner, o 1919 i 1932. Roedd ei halaw wedi'i gosod i glychau Tŵr Spasskaya y Moscow Kremlin pan ddaeth hanner nos.

Roedd y gân hefyd yn boblogaidd ymhlith carcharorion gwleidyddol “Wedi’i arteithio gan gaethiwed difrifol” – crio am gymrawd sydd wedi cwympo. Y rheswm dros ei greu oedd angladd y myfyriwr Pavel Chernyshev, a fu farw o dwbercwlosis yn y carchar, a arweiniodd at wrthdystiad torfol. Ystyrir mai GA Machtet yw awdur y cerddi, er na chofnodwyd ei awduraeth - dim ond yn ddamcaniaethol y cyfiawnhawyd hynny fel rhywbeth tebygol. Mae chwedl i’r gân hon gael ei chanu cyn dienyddio’r Gwarchodlu Ifanc yn Krasnodon yn ystod gaeaf 1942.

Wedi'i arteithio gan gaethiwed trwm

Pan nad oes dim i'w golli…

Caneuon carcharorion gwleidyddol y cyfnod Stalinaidd hwyr yw, yn gyntaf oll, “Rwy’n cofio’r porthladd Vanino hwnnw” и “Ar draws y Twndra”. Roedd porthladd Vanino wedi'i leoli ar lannau'r Cefnfor Tawel. Roedd yn bwynt trosglwyddo; roedd trenau gyda charcharorion yn cael eu danfon yma a'u hail-lwytho ar longau. Ac yna - Magadan, Kolyma, Dalstroy a Sevvostlag. A barnu gan y ffaith bod porthladd Vanino wedi'i roi ar waith yn ystod haf 1945, ysgrifennwyd y gân ddim cynharach na'r dyddiad hwn.

Rwy'n cofio'r porthladd Vanino hwnnw

Pwy bynnag a enwyd fel awduron y testun - y beirdd enwog Boris Ruchev, Boris Kornilov, Nikolai Zabolotsky, ac yn anhysbys i'r cyhoedd Fyodor Demin-Blagoveshchensky, Konstantin Sarakhanov, Grigory Alexandrov. Mae'n debyg mai awduraeth yr olaf – ceir llofnod o 1951. Wrth gwrs, torrodd y gân oddi wrth yr awdur, daeth yn lên gwerin a daeth i feddiant nifer o amrywiadau o'r testun. Wrth gwrs, nid oes gan y testun ddim i'w wneud â lladron cyntefig; ger ein bron mae barddoniaeth o'r safon uchaf.

O ran y gân “Train Vorkuta-Leningrad” (enw arall yw “Ar Draws y Twndra”), mae ei halaw yn atgoffa rhywun iawn o’r gân iard ddagreuol, ultra-ramantaidd “The Prosecutor's Daughter”. Profwyd a chofrestrwyd hawlfraint yn ddiweddar gan Grigory Shurmak. Roedd dianc o’r gwersylloedd yn brin iawn – ni allai’r ffoedigion helpu ond deall eu bod wedi eu tynghedu i farwolaeth neu i ddienyddiad hwyr. Ac, serch hynny, mae'r gân yn barddoni awydd tragwyddol carcharorion am ryddid ac yn cael ei thrwytho â chasineb y gwarchodwyr. Rhoddodd y cyfarwyddwr Eldar Ryazanov y gân hon yng nghegau arwyr y ffilm "Promised Heaven". Felly mae caneuon carcharorion gwleidyddol yn parhau i fodoli heddiw.

Ar y twndra, ar y rheilffordd…